Czym są techniki szlachetne w fotografii?

Fotografia w technice ambrotypii
źródło:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Ambrotypia#/media/File:Ambrotype_Black_White_background.jpg

Guma? Pigment? Bromolej? Te słowa być może coś Ci mówią, ale jako miłośnik fotografii nie możesz nie wiedzieć, że są to nazwy tzw. szlachetnych technik fotograficznych. Techniki szlachetne są niepodważalnym krokiem milowym w historii fotografii. Stanowią podwaliny w jej rozwoju. Przy królującej obecnie fotografii cyfrowej techniki szlachetne wydawać się mogą zbyt archaiczne, niemożliwe wręcz (z punktu widzenia technicznego) do wykonania albo zbyt czasochłonne. Żyjemy szybko. Kiedy uznajemy, że coś jest warte utrwalenia, to najczęściej sięgamy po aparat w telefonie komórkowym. Warto jednak w biegu, jaki narzuca nam świat, zatrzymać się i znaleźć czas na poeksperymentowanie ze szlachetnymi technikami w fotografii. Warto, ponieważ fotografując tradycyjnie nasze głowa i oczy są bardziej skupione na otaczającej rzeczywistości. Wówczas wszystko toczy się wolniej, a w spokoju jesteśmy w stanie dostrzec te ulotne momenty, których nie widzimy, kiedy się spieszymy rejestrując na matrycach cyfrowych fragmenty mozaiki składającej się na nasz zabiegany świat XXI wieku. Kto jednak śledzi trendy w fotografii, ten wie, że technikami szlachetnymi interesuje się coraz więcej osób i przeżywają one swoisty renesans popularności w opozycji do coraz powszechniejszego używania fotografii cyfrowej.

Fotografia w technice szlachetnej albuminie z 1888 r.
źródło:
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/30/Anonimo%2C_%22Rieti_%E2%80%93_Arco_del_Vescovo%2C_le_volte_a_crociera%22%2C_1888%2C_albumina%2C_ICCD%2C_MPI6018320%2C_Roma.png

Czym są techniki szlachetne?

Techniki szlachetne w fotografii opierają się na wykorzystywaniu zjawiska światłoczułości różnych materiałów, na tradycyjnej fotografii oraz na technikach graficznych. Od grafiki techniki szlachetne różnią się tym, że zdjęcia powstają z niepowtarzalnego procesu technologicznego, którego efektem jest zwykle jedna, pojedyncza, wyjątkowa odbitka. Wiele technik szlachetnych ma w swojej częściowej nazwie słowo "typia". Słownik Języka Polskiego podaje, że jest to ostatni człon wyrazów złożonych wskazujący, że mają jakiś związek z drukowaniem lub tłoczeniem. Zdjęcia wykonane technikami szlachetnymi są więc unikatowe i niepowtarzalne. Od analogowych technik fotograficznych wyróżnia je też wykorzystanie do procesu powstawania zdjęć materiałów innych niż światłoczułe sole srebra.

Fotografia w technice szlachetnej albuminie autorstwa J. Laurenta z 1875 r.
źródło:
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:El_Pilar_(J._Laurent).jpg

Jakie techniki uznawane są za szlachetne?

Ambrotypia
Guma
Pigment
Olej
Bromolej
Kalotypia
Cyjanotypia
Anthotypia
Albumina
Technika kolodionowa
Platynotypia
Palladotypia
Resinotypia

Fotografia w technice szlachetnej bromolej autorstwa K. Koutsky'iego z 1986 r.
źródło:
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Karel_Koutsky_GSP_1-Na_okn%C4%9B-bromolej.jpg

Jak wykonać fotografię za pomocą wybranych technik szlachetnych?

Popularną techniką szlachetną jest guma arabska.

Technika ta została wynaleziona w związku z potrzebą utrwalenia obrazu fotograficznego. Pierwsze zdjęcia żółkły i obraz znikał po kilku latach. Najważniejszym z odkryć fotograficznych było zaobserwowanie, że egipskie papirusy nie zmieniły swojego koloru od ok. 4 tys. lat. Badania inkaustu, który nie odbarwił się po znacznym upływie czasu pokazały, że najważniejszym składnikiem inakustu była guma arabska (rozpuszczalna w wodzie żywicy akacji sudańskiej i sadzy). To odkrycie pozwoliło dokonać eksperymentu związanego z pokryciem roztworem gumy arabskiej papieru fotograficznego. Obecnie wiemy, że nawet długie wypłukanie zdjęcia nie uratuje go przed jego wyblaknięciem. Dotychczas następowała reakcja pod wpływem dwutlenku siarki, który jest obecny w powietrzu i związku siarki stosowanego jako utrwalacz powodowały, że ziarna metalicznego srebra, które tworzyły obraz fotograficzny zostawały przekształcane w bryłki siarczku srebra. Stąd technika zastosowania gumy arabskiej opiera się na zmniejszeniu jej rozpuszczalności pod wpływem światła. Papier pokrywa się zawiesiną kryjącego pigmentu w roztworze gumy arabskiej , koniecznie z dodatkiem dwuchromianu amonu, potasu lub ewentualnie amoniaku. Po wysuszeniu w ciemnym pomieszczeniu naświetla się na arkuszu poprzez stykowe ułożenie diapozytywu lub negatywu - jest to uzależnione od koloru pigmentu. Potem arkusz kładzie się na powierzchni zimnej wody warstwą obrazową do dołu. Woda wymywa pigment wraz z warstwą gumy arabskiej odsłaniając obraz. Wielokrotnie pokrywając arkusz papieru roztworami z różnymi kolorami pigmentów uzyskiwać można poprzez wielokrotne naświetlanie obrazy wielokolorowe. Cechy zdjęcia wykonanego tą techniką to:

- obiekty pozbawione szczegółów,
- obiekty pozbawione większości półtonów, delikatny i miękki obraz rzeczywistości,
- jeżeli chce się uzyskać więcej szczegółów, czy oddać więcej planów np. przy fotografowaniu krajobrazu należy wykonać zdjęcie na jak największym arkuszu, co wymaga sporego doświadczenia.

W Polsce technika ta była chętnie stosowana w czasach przedwojennych.

- Pigment w fotografii szlachetnej jest bliski technologicznie gumie arabskiej. Opiera się na światłoczułości żelatyny uczulonej chromianem potasu lub amonu. Różnica polega na tym, że na gładki papier nanosi się warstwę żelatynową z barwnikiem i naświetla się stykowo, ale zdjęcie wywołuje się w ciepłej wodzie. Zastosowana warstwa żelatyny jest znacznie grubsza niż warstwa gumy arabskiej, co powoduje, że w przeprowadzonym procesie chemicznym oddziela się ona od papieru, ponieważ światło podczas naświetlania nie dociera do dolnej warstwy żelatyny bezpośrednio przylegającej do papieru! Taki żelatynowy obraz "na mokro" przenosi się na inne podłoże - niekoniecznie papierowe. Można utworzyć jeden obraz nawet z kilku nałożonych na siebie warstw, przez co uzyskuje się bardzo różnorodne stylistycznie fotografie!

- Bromolej opiera się na zjawisku "garbowania", czyli utraty rozpuszczalności i zdolności pęcznienia pod wpływem wody! To zjawisko iście chemiczne. Zgarbowana żelatyna zawierająca sole srebra, zachowuje się bardzo podobnie, jak naświetlona płyta w technice druku offsetowego. Powierzchnia przyjmuje tłustą, olejną farbę i odpycha wodę. Spreparowane odbitki trzeba było pokryć cienką warstwą tłustej farby, a później usunąć jej nadmiar w ciepłej wodzie. Fotografia bromolejowa to monochromatyczny obraz z ciekawymi przejściami światłocieniowymi. Interesująca jest uzyskiwana na zdjęciu, także charakterystyczna dla tej techniki tzw. "krzywa kontrastu". Bromolej podobny jest także w procesie otrzymywania zdjęcia technice graficznej litografii. Możliwe było kilkukrotne odbicie obrazu na innych podłożach ("przetłok"). Matryca była jednak bardzo delikatna i szybko ulegała zniszczeniu.

- Cyjanotypia uważana jest za najstarszą monochromatyczną technikę fotograficzną. Została odkryta w 1842 r. przez Johna Hershela. Była to trzecia znana metoda pozyskiwania obrazu rzeczywistości po dagerotypii i talbotypii. Co ciekawe nie opierała się na procesie srebrowym. "Kyanos" z języka greckiego oznacza "stalowoniebieski", takie jest źródło słowa cyjanotypia. Papier akwarelowy nasącza się roztworem żelazicyjanku potasowego i żelazicytrynianu amonowego i poddaje się naświetlaniu stykowemu poprzez negatyw. Naświetlanie może odbywać się światłem słonecznym lub promieniami UV. Zdjęcie wywołuje się pod wpływem zimnego strumienia wody. Zdjęcia te mają niebieskawe zabarwienie.

- Albumina jest techniką, do której wykorzystano kurze białko! To jedna z najstarszych technik fotograficznych. Dzisiaj używana za technikę szlachetną. Od czasu wynalezienia dagerotypii próbowano różnych sposobów pokrywania papieru przy wykonywaniu zdjęcia. Ok. 1850 r. Francuz D. Blanquart-Evrard pokrył papier białkiem kurzym - albuminą. Pozytywowe odbitki w tej technice wykonuje się na papierze lub innym podłożu uczulonym wcześniej azotanem srebra oraz chlorkiem sodu. Naświetla się stykowo w świetle słonecznym. djęcia mają charakterystyczny kolor czerwono-brązowy. Bardzo ciekawym zjawiskiem jest, że można tonować odbitki na inne kolory - od ciepłych brązów przez fiolety po głęboką czerń. Do tonowania kolorów stosuje się chlorek złota.

- Technika mokrej płyty kolodionowej pochodzi z ok. połowy XIX wieku. Aby wykonać zdjęcie tą techniką szlachetną należy spreparować specjalny negatyw. Świetnym rozwiązaniem tej techniki jest to, że ze stworzonego negatywu można wykonywać dowolną liczbę odbitek. Utrudnieniem jest to, że negatyw trzeba wykonać bezpośrednio przed zrobieniem zdjęcia, a potem musi być szybko wywołany. Negatyw tworzy się na szklanej płycie oblanej kolodionem (roztwór nitrocelulozy, eteru i alkoholu), potem uczula się azotanem srebra. Proces naświetlania musi nastąpić, kiedy płyta jest jeszcze mokra! Stąd nazwa tej techniki. Negatyw utrwala się od razu w cyjanku potasu,a po wysuszeniu lakieruje się powierzchnię płyty mieszanką stabilizatora i oleju lawendowego. Technika ta z wielu powodów uważana jest za nieprzewidywalną. Można uzyskiwać nią niesamowite i zaskakujące efekty.

Fotografia w technice ambrotypii
źródło:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Ambrotypia#/media/File:Portrait_of_a_soldier-ambrotype-4a40868r.jpg

Poeksperymentuj!

Jeżeli uważasz się za miłośnika fotografii, jeżeli znudziło Ci się wykonywanie zdjęć tylko technika cyfrową bądź tylko techniką tradycyjną (analogową) sięgnij po eksperyment związany z technikami szlachetnymi. W Internecie znaleźć można wiele ciekawych stron poświęconych fotograficznym technikom szlachetnym, także stron oferujących specjalistyczne preparaty do wykonywania zdjęć. Można też pooglądać filmy na youtube, które pokazują, jak wygląda proces powstawania zdjęcia w każdej technice szlachetnej. W niektórych miastach w Polsce organizowane są warsztaty fotograficzne poświęcone wybranej technice szlachetnej. Wykonane przez Ciebie zdjęcia z pewnością zaskoczą Twoich dalszych i bliższych znajomych. Wywołane, mogą stać się przyczynkiem do zorganizowania wystawy, która stać się może ciekawym wydarzeniem w Twojej miejscowości. A może Twojej zdjęcia zostaną wysłane na jakiś konkurs? Przemyśl to! Zachęcamy do takiej niestandardowej aktywności!