Pierwsze filmy... czyli poruszone fotografie

Nie byłoby filmu, gdyby nie wynalezienie fotografii, a tej z kolei, gdyby nie osiągnięcia w dziedzinie optyki i chemii. Nie wspominając już o camera obscura, urządzeniu znanemu już w starożytności. Wszystkie te wynalazki związane są ze. światłem! Widzimy, ponieważ światło odbija się od przedmiotów i trafia powrotem do naszych oczu. Człowiek od najdawniejszych czasów poszukiwał możliwości "oswojenia" światła i "zamknięcia go" w nieruchomym obrazie. A kiedy to osiągnął starał się poruszyć te obrazy. Jak naukowcy doszli do wynalazku współczesnego kina? Zobacz jak poruszono pierwsze fotografie i osiągnięto wrażenie ruchu.

źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:The_Horse_in_Motion.jpg

Początki kina

Pierwsza projekcja z wykorzystaniem innowacyjnego kinematografu odbyła się 28 grudnia 1895 roku w Paryżu. Podczas pionierskiego pokazu można było obejrzeć krótkie, dokumentalne filmy zarejestrowane przez Braci Lumiere. To właśnie ta data uznawana jest za początek narodzin kina. Co się stało zanim wynaleziono kinematograf? Camera obscura jest bardzo prostym urządzeniem pozwalającym uzyskać obraz rzeczywistości. Znane i opisywane już w starożytności pozwalało artystom na dokładne odwzorowywanie widoków, przedmiotów, czy skomplikowanych wzorów na tkaninach. Współcześnie często wykonuje się eksperymenty związane z zaczernionym pudełkiem, na którego jednej ścianie znajduje się miniaturowy otwór, przez który wpada światło, a na przeciwległej stronie umieszcza się matową szybę lub kalkę, na której powstaje odwrócony, pomniejszony lub powiększony obraz. Otwór spełnia w camera obscura rolę obiektywu. Latarnia czarnoksięska jest z kolei pierwszym aparatem projekcyjnym. To prototyp takich urządzeń, jak: diaskop, epidiaskop, episkop, projektor filmowy czy powiększalnik do zdjęć. Latarnia magiczna została wynaleziona przez jezuitę A. Kirchera około połowy XVII wieku. Zakonnik opierał się na wcześniejszym wynalazku Włocha G. Della Porta z końca XVI wieku. Przez następne lata urządzenie było udoskonalane i unowocześniane. Wpisano je do urzędu patentowego USA w II połowie XIX wieku. Dzięki temu wynalazkowi we Francji i w Niemczech końcem XVIII wieku stały się bardzo popularne widowiska zwane fantasmagoriami. Były to spektakle mające na celu wywołać u widzów strach i przerażenie.

Zdj. Latarnia Magiczna z Muzeum Zamkowego w Aulendorf
źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Laterna_magica_Aulendorf.jpg
Autor Andreas Praefcke 2006r.

Poruszone fotografie

Badania w dziedzinie widzenia, zjawisk optycznych doprowadziły naukowców i fotografów do odkryć aparatów do okazywania ruchomych obrazków czy tzw. widzenia stereoskopowego.
- Stereoskop

Fotografia stereoskopowa polega na wykonaniu dwóch ujęć z różnych punktów ustawienia aparatu. Oglądanie tych zdjęć jednocześnie przez nasze oczy powoduje, że oglądane na zdjęciach przedmioty i osoby wydają się być osadzone w trójwymiarowej przestrzeni. Właściwością tej techniki jest zjawisko optyczne, opierające się na wyrównywaniu kątów widzenia i odstępów optycznych. Do oglądania tych zdjęć wykorzystywano stereoskop. Były to specjalnie skonstruowane okulary złożonych z dwóch powiększających soczewek ułożonych obok siebie. Moda na widoki stereoskopowe była tak duża, że w 1856 roku sprzedano w Anglii ponad milion okularów stereoskopowych.

zdj. Aparat do wykonywania zdjęć stereoskopowych
źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Klapcamera.JPG
Autor: Handige Harrie 2007r.

. Fotoplastykon

To urządzenie z połowy XIX wieku, gdzie umieszczano pojedyncze fotografie w jednym stanowisku wizualnym. Sporych rozmiarów przedmiot miał wieloboczny kształt. W ściankach wykonano ok. 25 otworów/wizjerów do oglądania fotografii, które co kilka sekund były przesuwane przez specjalny mechanizm. W ten sposób obserwujący mieli wrażenie oglądania ruchomej opowieści. Jedyny w Polsce fotoplastykon działa do dzisiaj nieprzerwanie od 1905r. w Warszawie.

zdj. Fotoplastykon łódzki
źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Plastikon-Warsaw3,_04032012.JPG
Autor: Wistula 2012r.

- Fenakistiskop

Zabawka optyczna wynaleziona w latach 30-tych XIX wieku. Było to urządzenie wykorzystujące ludzką percepcję optyczną. Skonstruowane było jako połączenie drążka i okrągłej tarczy, na której umieszczano obrazki kolejnymi etapami ruchu. Aby oglądnąć poruszone obrazy należało stanąć na wprost lustra fenakistiskopem ustawionym do niego, a obrazy oglądać przez niewielki otwór w okrągłej tarczy po wprawieniu jej w ruch.

film pokazujący ruch za pomocą fenatiskoskopu: https://www.youtube.com/watch?v=bljZ5L_R6sE

- Zoetrop

Zoetrop to cylinder z naciętymi szczelinami. Wewnątrz cylindra znajdują się obrazki przedstawiające kolejne etapy ruchu. Aby zobaczyć płynny ruch pojedynczych obrazków należy wprawić w ruch zoetrop, wówczas obserwator widzi w szczelinie znajdującej się bezpośrednio przed jego oczyma narracyjną opowieść.

Zdj. Współczesna replika wiktoriańskiego zootropu
źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Zoetrope.jpg

- Praksinoskop

Jeden z pierwszych przedmiotów do wyświetlania filmów. Opierał się na wynalazku zoetropu. Do okrągłego bębna wkładano taśmę filmowa z fotografiami poklatkowymi, co umożliwiło oglądanie płynnego ruchu. Praksinoskop wynaleziony został w 1877 roku.

zdj. Zasada użycia praskinoskopu
źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lanature1882_praxinoscope_projection_reynaud.png

Pionierzy fotografii seryjnej

Etienne-Jules Marey był francuskim naukowcem, fizjologiem, pasjonatem fotografii. Uważany jest za wynalazcę chronofotografii. Technika ta polegała na odzwierciedlenie ruchu dzięki udokumentowaniu jego kolejnych fraz poprzez tzw. wielokrotną ekspozycję. Wynalazek ten poprzedzał osiągnięcia w dziedzinie kinematografii. Po jego spotkaniu z innym pasjonatem fotografii Edwardem Muybridgem skonstruował "fotorewolwer" wykonujący na szklanym dysku 12 zdjęć na sekundę. Jednak za rzeczywistego wynalazcę aparatu przeznaczonego do wykonania serii zdjęć z ręki uważa się Polaka - Karola Brandla. Marey w 1888 r. zastąpił szklaną płytę papierem światłoczułym. Fotografował różne rodzaje ruchu ludzi i zwierząt. Seryjne fotografie wystawione były w 1889r. jako innowacyjne i nowoczesne podczas światowej wystawy w Paryżu.

Zdj.fotografia seryjna Etienne-Julesa Marey'a
Źródło: pinterest

Edward Muybridge, Anglik mieszkający na stałe w USA, uważany jest za wynalazcę zoopraksiskopu, a tym samy za pioniera sztuki kinematograficznej. Rozpoczął wykonywanie zespołem sprzężonych ze sobą aparatów fotograficznych zdjęć, które pokazywały poszczególne fazy ruchu zwierząt i ludzi. Fotografią zajął się po wydarzeniach związanych z groźnym wypadkiem dyliżansowym oraz traumatycznych przeżyciach rodzinnych. W latach 60-tych XIX wieku znany była jego zakład fotograficzny, który słynął ze zdjęć krajobrazowo-dokumentacyjnych i pejzażowych. Zasłynął z wykonania dwóch ogromnych panoram San Francisco. Szybko jego eksperymenty zostały skierowane na utrwalenie na zdjęciach ruchu, co wiązało się z legendą dot. zakładu o 25 000 dolarów pomiędzy właścicieli stadniny koni i byłym gubernatorem Kalifornii a F. MacCrellishem o to, czy koń podczas galopu odrywa od ziemi wszystkie kończyny. Muybridge miał rozstrzygnąć spór prezentując zdjęcia czegoś, co nie sposób dostrzec gołym okiem. Muybridge skonstruował system umożliwiający wykonanie serii zdjęć w 1878 r. Jest autorem ponad 780 studiów ruchu zwierząt (w tym egzotycznych) oraz ludzi zdrowych i kalekich. Swoje fotografie wydawał w książkach z litograficznymi ilustracjami. Organizował też pokazy i spotkania w USA i całej Europie. Wraz z wynalazcą Tomaszem Edisonem podjęto próby skonstruowania urządzenia łączącego zoopraskiskop z fonografem, jednak nie doszło to nigdy do skutku. Swoje badania opisał w 11 tomowym dziele pt. Animal Locomotion.

Kino opiera się o złudzenie ludzkiego oka, które odczytuje ciąg szybko następujących po sobie nieruchomych obrazów. Do lat 80/90 XIX wieku wynalazcy utrwalali zdjęcia seryjne i dokonywali montażu zdjęć, by pokazać ruch. Rozpoczęła się jednak era rywalizacji związanej z prawdziwą rejestracją ruchu - a nie post-montażem szeregu pojedynczych fotografii. O prymat związany z wynalezieniem kinematografii walczył francuz - Luis Le Prince (skonstruował jednoobiektywową kamerę filmową i nakręcił najstarszy materiał filmowy, utrwalony na papierowej, światłoczułej taśmie, która dotrwała do naszych czasów), anglik - Tomas Edison wraz z zespołem konstruktorów (wynaleźli pierwszy system kinematograficzny składający się z kamery i urządzenia do oglądania filmów), Kazimierz Prószyński (opracował kamerę i projektor z perforowaną taśmą, bipleograf oraz pierwszą na świecie ręczną kamerę filmową z pneumatycznym napędem), Ottomar Anschütz - urodzony w Lesznie fotograf i wynalazca (opracowanie pierwszej migawki szczelinowej, która umożliwiła uchwycenie przedmiotów w ruchu oraz prototyp kinematografu pozwalający wyświetlać 30 klatek na sekundę, dając wrażenie płynnego ruchu), francuzi: August i Louis Lumiere (zmodernizowali aparaturę Edisona). Niewątpliwie data zorganizowanej przez Braci Lumiere pierwszej publicznej projekcji uważana jest za początek historii kina. Podstawą tego nowego medium była fotografia. Bądźmy zatem częścią wielkiej historii. Kręćmy kamerami i smartfonami krótkie, okazjonalne filmy do naszego domowego archiwum, ale nie zapominajmy też o wywoływaniu swoich wspomnień!