Czym jest fotografia zaangażowana?

Było już o fotografii prasowej, no to pójdźmy dalej…. Czym jest fotografia zaangażowana? Gdzie mozna ja oglądać?  Z jakimi dylematami się boryka fotograf zaangażowany? Kto jako pierwszy podjął temat fotografii zaangażowanej? Jeśli jesteś pasjonatem fotografii, to dobrze trafiłeś! Nasz artykuł o fotografii zaangażowanej zwróci Twoją uwagę, na bardzo ważny aspekt związany z pstrykaniem zdjęć!

źródło: Pixabay

Klasyfikacja fotografii

Fotografia dokumentalna, portretowa, artystyczna, użytkowa, przyrodnicza, studyjna, prasowa, mody….. ale fotografia zaangażowana? Spotkał się ktoś z takim określeniem? Współcześnie istnieje bardzo rozbudowana klasyfikacja fotografii. Najprostszy podział na artystyczną i użytkową lub analogową i cyfrową, a dalszy podział wyróżnia się biorąc pod uwagę bardzo różne aspekty tej dziedziny sztuki. Co się bierze pod uwagę? Na przykład typ fotografowanego obiektu, miejsce, w którym fotografuje się obiekt, przeznaczenie wykonanych zdjęć. Każdy z działów czy wyróżnionych kategorii fotografii można łączyć i klasyfikować w dowolny sposób! Dlatego bardzo trudno wyróżnić jest jakieś stałe rodzaje fotografii. Z pewnością każda może zostać nazwana także zaangażowaną. Dlaczego? Jeśli weźmiemy pod uwagę zaangażowanie w proces jej powstawania fotografa, który skupia całą swoją uwagę na modelu, wykorzystuje też całą swoją wiedzę na temat wykonywania zdjęć! Ale….. termin fotografia zaangażowana  dotyczy jednak czegoś innego. Czego?

źródło: Wikipedia

Zaangażowana, czyli jaka?

• Fotografia zaangażowana najbliżej ma do fotoreportażu. 
• Zdjęcie wykonane przez “zaangażowanego fotografa” prezentuje temat kontrowersyjny i ważny społecznie. 
• Patrząc na nie od razu wiemy z jakim drażliwym tematem mamy do czynienia, czy jest to problem dot. klimatu, emigrantów, biedy, wyzysku dzieci, LGBT.
• fotografia zaangażowana stoi na krawędzi etyki fotografa, który wielokrotnie zadaje sobie wewnętrzne pytanie: ”Czy mam prawo udokumentować i pokazać światu, to, co widzę?!”

źródło: Wikipedia

Pionier fotografii zaangażowanej - Lewis Hine

Za klasyka fotografii zaangażowanej uważa się Lewisa Hine. Prezentował on opinii publicznej zdjęcia, których nigdy wcześniej nie widzieli. Do Lewisa Hine zdjęcia, z którymi spotykała się opinia publiczna były poprawne pod względem technicznym i tematycznym. Nagle Hine odważył się pokazać elitom tematy drażliwe, o których woleliby nie wiedzieć, gdyż starali się udawać, że ich nie widzą. Co fotografował Hine?

1. nieprawość i nędzę
2. emigrantów przybywających z Europy
3. ciężko pracujące kobiety i dzieci

Hine był nauczycielem przyrody, studiował socjologię. Pierwsze zdjęcia wykonał na polecenie swojego przełożonego Franka Manny’ego. Manny był dyrektorem szkoły, w  której pracował Hine. Innowacyjny dyrektor był zapalonym miłośnikiem nowinek technicznych, które wykorzystywał w pracy dydaktycznej z uczniami. To właśnie on pokazał nauczycielowi przyrody nowy wynalazek i nauczył go jak obsługiwać aparat. Hine publikował w czasopismach edukacyjnych. Tak Hine stał się najsłynniejszym fotoreporterem tzw. Pozłacanego Wieku i Ery Postępu w Ameryce. Jego fotografię nazywamy zaangażowaną, ponieważ zdjęcia, które wykonywał były wykorzystywane w kampaniach na rzecz konieczności wprowadzenia reform. Hine podczas I wojny światowej pracował jako fotograf dla Czerwonego Krzyża. Fotografował zniszczenia wojenne. Jego najsłynniejsze zdjęcia przedstawiają robotników podczas wznoszenia Empire State Building. Jako fotograf współpracował z kilkoma największymi agencjami. Wielu zadaje sobie pytanie jakie były powody zainteresowania Hinego tematami, których nikt wcześniej nie podjął w fotografii? Śledząc jego biografię, można przypuszczać, że fotografia zaangażowana społecznie wynikała z jego empatii. W dzieciństwie i wczesnej młodości sam ciężko pracował w fabryce mebli. Dzień pracy wynosił tam 13 godzin przez sześć dni w  tygodniu. Pisze się, że Heine dostrzegał problemy ludzi, z którymi sam się zmagał, że był bardzo empatycznym człowiekiem. Dlatego jeśli chcesz tworzyć zaangażowane zdjęcia, powinieneś charakteryzować się empatią!

źródło: Wikipedia

Pierwsze fotoreportaże zaangażowane społecznie

1. Za pierwszy zaangażowany społecznie fotoreportaż uważa się cykl zdjęć Hine’go, które powstały w ramach szkolnego projektu w latach 1904-1909. Projekt dotyczył wzajemnego szacunku i tolerancji względem emigrantów z Europy Wschodniej. Zdjęcia wykonywane były na wyspie Ellis Island, gdzie mieściło się główne Biuro Emigracyjne. Szacuje się, że przez to biuro przewinęło się nawet 12 milionów imigrantów. Celem Hinego było uświadomienie społeczeństwu, że proces migracji nie tylko zmienia sytuację migrujących, ale zmienia też środowisko, do którego migranci przybyli. 
2. Drugim wielkim cyklem był fotoreportaż z 1907 r. wykonany w Pittsburgu. Powstał na bazie współpracy z czasopismem filantropijnym “Charities and the Commons”.  Miasto było silnie uprzemysłowione. Heine zilustrował tam warunki życiowe robotników. Na bazie zdjęć Heinego ukazał się “The Pittsburfh Survey” prezentujący mistrzowskie zdjęcia o zacięciu socjologicznym. 
3. Dzieci w pracy, to kolejny cykl zdjęć, którym zainteresował się Hine od 1908 r. Fotografie powstawały przez kolejne 16 lat. Najpierw fotografował “newsies”, czyli małoletnich sprzedawców gazet. Potem nawet kilkuletnie dzieci, które zatrudniane były w  fabrykach do prostych, powtarzalnych czynności. Należy pamiętać, że w tamtych czasach ponad 20% dzieci pracowało, a dniówka trwała od 8 do 12 godzin dziennie!

Zdjęcia Hine’go w założeniu mają być mocno perswazyjne. Pstrykając fotkę nie zawsze jest tylko osobą dokumentującą daną scenerię, ale często jest także reżyserem danego ujęcia. Heine bowiem przyznawał się, że wiele jego zdjęć było pozowanych, aby były one bardziej przekonujące w przekazie. Warto pamiętać, że fotograf odwiedził mnóstwo miejsc. Wielokrotnie musiał udawać kogoś innego, aby móc wejść do fabryki i wykonać zamierzone ujęcia. Wielokrotnie fotografuje wbrew woli właścicieli czy dyrekcji firm. Zaangażowanie Hine’a przyczyniło się do wdrożenia w USA zasad pracy dla niepełnoletnich.

źródło: Wikipedia

Fotografia zaangażowana teraz

Czym jest fotografia zaangażowana dzisiaj? jaka pełni rolę i jak się zmieniła?

• Obecnie organizuje się wystawy fotografii zaangażowanej.
• Ogłaszane są także konkursy zdjęć, które po wywołaniu prezentowane są na wystawach tradycyjnych, a w formie elektronicznej na portalach internetowych. 
• Przy okazji wystaw można brać udział w dyskusjach, które prowadzone są przez fachowców, na przykład fotoreporterów wojennych, dokumentalistów, czy kuratorów wystaw fotograficznych. Uczestnicy spotkań podejmują m.in. tematy związane z kondycją fotografii zaangażowanej społecznie i politycznie. Debatuje się na temat rejestracji zdjęciowej miejsc i ofiar konfliktów, nad skutecznością tych przekazów wizualnych dla współczesnego człowieka. 
• Często też podkreśla się postęp technologiczny i jego skutki dla fotografii zaangażowanej. Na przykład to, jak bardzo technologia cyfrowa wpłynęła na rejestrację i udostępnianie obrazów, czy wpływ technologii na oblicze fotodziennikarstwa. 

Jakie fotografie wysyłane są na konkursy? Prezentują one codzienne czynności, ale też ogólnoświatowe dramaty, fotografie opowiadają ludzkie losy, historie ludzi z najróżniejszych zakątków świata. Zdjęciom często towarzyszą opisy, mniej lub bardziej rozbudowane. Jest to dosyć innowacyjne, gdyż fotografia zwykle operuje tylko obrazem. W dziedzinie fotografii zaangażowanej często potrzebny jest komentarz autora zdjęcia.  

źródło: Pixabay

Aparat narzędziem terroru?!

Jeśli chodzi o tematykę fotografii zaangażowanej, to należy wziąć pod uwagę pracę nie tylko fotoreporterów, ale również to, że aparat w XXI wieku stał się także narzędziem terroru! Jak to jest możliwe? Odwróciły się role. Szczególnie w miejscach konfliktów zbrojnych. Często po drugiej stronie aparatu staje terrorysta. Zdjęcia z egzekucji, czy wykonywane po tragediach, masakrach, porwaniach trafiają do agencji prasowych i mediów internetowych. Obrazy używane są jako broń. Szczególnie tyczy się to bojowników islamskich, którzy docenili, że zdjęcie, czy nagranie z egzekucji wstrząsa “narodem wroga” i opinią publiczną. Jako przykład przywołuje się także fakt, że w 2005r. w Belgradzie wydano zgodę na umieszczenie na terenie miasta 27 bilboardów z wykorzystaniem wstrząsającej fotografii. Zdjęcie przedstawiało zbliżenie na gumową rękawicę trzymającą gnijącą dłoń wyciągniętą z masowego grobu. Fotografii towarzyszył napis “Srebrnica 1995-2005”. 

źródło: Pixabay

Fotografia wojenna jako fotografia zaangażowana

Fotografia towarzyszyła wojnom i konfliktom zbrojnym już od wojny krymskiej (1854-1856). Jak później potoczyły się losy fotografii wojennej, uważanej jako fotografię zaangażowana?

• Wojnę secesyjną w Stanach Zjednoczonych fotografowała grupa fotografów Mathew Brady’ego.  
• Podczas I wojny światowej na zdjęciach ukazywano nie tylko sceny walk, ale także ich skutki, czyli zniszczenia dla otoczenia i ludzi, jakie niosła wojna. 
• Drastyczne zdjęcia wykonano podczas hiszpańskiej wojny domowej, 
• a potem II wojny światowej. Zdjęcia wojenne pojawiły się w prasie masowo w latach 30-tych. 
• Szokiem dla widzów było umieszczenie w gazecie “Life” kolorowych zdjęć z wojny w Wietnamie autorstwa L. Burrowsa. 

Tak zaczęła się rozwijać fotografia reporterska. Fotograf stał się osobą, która dokumentuje, ale także jest bohaterem stającym twarzą w twarz z przemocą, stającym w obronie uciśnionych. Tak powstała Agencja Magnum. Misją fotografów, którzy byli w niej zrzeszeni było pokazywanie czasów, w których żyją. 

źródło: Pixabay

Susan Sontag o fotografii zaangażowanej

Jedną z najbardziej znanych publikacji związanych z fotografią i tematami zaangażowanymi społecznymi jest książka Susan Sontag pt. “On Photography” z 1977 roku oraz “Regarding the Pain of Other” (tłumaczoną jako “Widok cudzego cierpienia”). Sontag, sama będąca znaną aktywistka społeczną, pisała, że sztuki wizualne, a w szczególności fotografia najlepiej oddaje traumę, okrucieństwo, przemoc i wizualizuje cierpienie człowieka jako jednostki oraz tłumów. Publicystka i eseistka pisała o fotografiach wojennych, ale analizowała także traumatyczne dzieła sztuki, na przykład cykl “Okropności Wojny” Goi. Sontag napisała bardzo wiele tekstów dotyczących fotografii zaangażowanej, czyli takiej, która pokazując okropności jest obrońcą humanitaryzmu. Zaznaczała, że celem fotografii jest sens etyczny. Rozważała, dlaczego patrzymy na ból innych i jakie intencje się za tym kryją? Czy zdjęcia ukazujące cierpienie i śmierć mają sens i co usprawiedliwia ich powstawanie? Odpowiedziała na wiele ważnych w życiu każdego fotoreportera pytań. Jej teksty nazywane są filozofią fotografii cierpienia. Do wielu wysuwanych przez nią wniosków na temat wymowy zdjęć doszła po obejrzeniu mnóstwa fotografii związanych z Holocaustem. Nie można nie wspomnieć tutaj o żydowskich korzeniach pisarki oraz jej związku z jedną z najbardziej utalentowanych amerykańskich fotografek - Annie Leibovitz. Sontag pisała, że fotografie przemocy są wołaniem o pokój, a funkcją takich zdjęć jest przełamanie obojętności i uświadomienie społeczeństwom czym naprawde jest wojna i cierpienie. 

źródło: Pixabay

Zdjęcia są specyficznym medium, które potrafi przykuć uwagę widza. Szczególnie zdjęcia wywołane, na które możemy patrzeć konfrontując je na żywo, albo te, które możemy wziąć do rąk, na przykład w postaci wydruków, czy opublikowane w gazecie. Inaczej odbiera się zdjęcia prezentowane na ekranie komputera! Zdjęcia potrafią sprawić, że obraz pozostanie w nas na długo. Zdjęcia wpływają na człowieka, jak kadry z naszej pamięci. Przywołujemy wspomnienia obrazami, wycinkami dawnej rzeczywistości. Wspominamy konkretne momenty. W świecie, który nas otacza, gdzie wszystko pędzi i wszystkim brakuje czasu zdjęcia przedstawiające zaangażowane i kontrowersyjne tematy są bardzo potrzebne. Po to, abyśmy mogli sie na chwile zatrzymać.Coś przeżyć i zrozumieć. Tym jest właśnie fotografia zaangażowana!